Խեղճացած մարդն ի վիճակի չէ պայքարել
Posted on March 3, 2007, by admin, under Հարցազրույցներ.
Իսկ մեզ դեռ վտանգներ են սպառնում
«Կյանքիս նպատակը մեկն է եղել` այն, ինչին հավատում եմ, կարողանամ դրա համար պայքարել»
ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանի հարցազրույցը «ՀԱՅՈՑ ԱՇԽԱՐՀԻՆ»
«Ինձ անասելի շատ է մտահոգում երկրում որոշ տարրերի շփացածությունը, որը չի բխում նրանց ներքին կարողականությունից կամ հնարավորությունից: Շփացածություն, որ ընձեռում է կամ թույլ է տալիս այս պետական համակարգը, շփացածություն, որը չի կանխում ներքին գործոց նախարարությունը, շփացածություն, որի դեմ բացասական կեցվածք չի ընդունում այս հասարակությունը` իր բոլոր շերտերով: Սա շատ ծանր է եւ ցավեցնող, քանի որ առօրյա երեւույթ է: Մարդկային հարց լինելուց զատ սա ինձ համար նաեւ ազգային խնդիր է, որովհետեւ հավատացած եմ` խեղճացած մարդն ի վիճակի չէ պայքարել, իսկ իմ ժողովրդից ես դեռ դիմադրություն եմ ակնկալում թրքական վտանգի հանդեպ: Ամեն քայլափոխի խեղճացնելով մթնոլորտը` այս երկիրը երկիր չի՛ դառնա, չի՛ հզորանա, չի՛ զարգանա»,- համոզված է Հրանտ Մարգարյանը:
-Ծնվել եմ Նոր Ջուղայում (Սպահան, Իրան), հաճախել հայկական դպրոց, տեղի պետական համալսարանի հայագիտության բաժին, զբաղվել ուսուցչությամբ, հասարակական-կուսակցական ակտիվ գործունեությամբ: 1986-87թթ. պարտադրված էի թողնել երկիրը եւ հաստատվել Հունաստանում: Հալածանքն իմ հանդեպ որեւէ առնչություն չուներ ներերկրային քաղաքական իրավիճակի հետ եւ պայմանավորված էր զուտ ազգային իմ հայացքներով եւ գործունեությամբ:
Հունաստանում աշխատել եմ ՀՅԴ կենտրոնական օրգան «Դրօշակ» թերթի խմբագրատանը` իբրեւ լրատվության բաժնի պատասխանատու: Եւ քանի որ այդ շրջանը համընկավ Արցախյան շարժմանը, գլխավորաբար ստանձնել եմ հայաստանյան եւ արցախյան լուրերի պատասխանատվությունը, անմիջական կապեր ունենալով Հայաստանի` այն տարիների քաղաքական դեմքերի, շարժման ղեկավարների հետ: 3 տարի անց` 1990թ., երբ վերջապես ընտանիքս հնարավորություն ունեցավ միանալու ինձ, հաստատվեցինք Հայաստանում:
–Եւ անմիջապես անցաք ՀՅԴ ինքնապաշտպանական ջոկատների կազմակերպմանը, մասնակցեցիք ազգային-ազատագրական պայքարին, ուր թե՛ զորապետ էիք, թե՛ զինվոր:
-Սփյուռքում մենք դաստիարակվել էինք, այսպես ասած, հայ հեղափոխական գրականությամբ: Մեր կուռքերը եւ ուղեցույցն էին Գեւորգ Չավուշը, Աղբյուր Սերոբը, Նիկոլ Դումանը… Նրանք էին մեր աշխարհը: Սակայն որքան մեծանում, այնքան հուսախաբվում էինք, տեսնելով, թե իրական կյանքը որքա՜ն տարբեր է այդ ընկալումներից, ապրումներից, պատկերացումներից: Երբ Հայաստան եկա եւ առաջին անգամ Ղարաբաղ հասա, միանգամից հասկացա, որ, չէ՜, այդ ամենը ճիշտ է. ես այդ կյանքի մեջ եմ ապրել…
Իսկ իմ մասին ասել` զորապետ, զինվոր, չափազանցություն է: Ես ընդամենը Դաշնակցության պատասխանատուն եմ եղել այդ պայքարում եւ չեմ կարծում, որ մեծ բան եմ արել: Մեծ բան անողները նրանք են, ովքեր ՙԵռաբլուրում՚ են: Պարզապես փորձել եմ կարելիությանս չափով մասնակից դառնալ ազատագրական պայքարին, երբեմն` առաջին գծում, իսկ ավելի հաճախ էլ թիկունքում` կազմակերպչի, պատասխանատուի դերում:
-Արցախյան ազատամարտին հաջորդեցին ձեր… բանտային տարիները: Ի՞նչ կորցրիք եւ ի՞նչ գտաք այդ շրջանում:
-Կորցրի 3 տարի: Որը, կարծում եմ, լուրջ կորուստ է: Ձեռք բերեցի ինքնավստահություն եւ ՙլավ՚ հնարավորություն` ավելի ինքնակազմակերպվելու: Այսինքն` դյուրին պայմաններում ճիշտ մնալ շատերը կարող են, կարեւորը դժվար պայմաններում ճիշտ պահվածք ունենալն է: Այդ փորձությունն անցա եւ կարծում եմ` այդ առումով ինչ-որ բան հաջողեցի. երբ ինձ առաջարկեցին բանտից ազատել երկրից հեռանալու պայմանով` ես չընդունեցի: Այսինքն` կարողացա դիմակայել գայթակղությանը եւ ընդունել կյանքիս, իմ կարծիքով, լավագույն որոշումը:
-Շատերն են հիշում ձեր ինքնապաշտպանական ցնցող ելույթը… Պատմում են, որ երբ բանտում միջազգային իրավապաշտպան մի կազմակերպություն ցանկացել է ձեզ այցելել, դուք չեք ընդունել` ասելով. «Ես ի՛մ երկրում եմ, ի՛մ երկրի բանտում»:
-Որքան էլ ցավալի էր, դրանք մե՛ր հարցերն էին, մե՛ր խնդիրները, եւ բնականաբար թույլ չէի տա` դրանք ուրիշի ձեռքում խաղաթուղթ կամ զենք դառնան…
-Որո՞նք են ձեր կյանքի ամենաուրախ եւ տխուր պահերը:
-Տխուր պահերը, դժբախտաբար, շատ են… Իմ մտերիմ ընկերներից շատերը, որոնց հետ ընկերություն եմ արել, որոնց մարզել եմ, նրանց դաստիարակությամբ զբաղվել, որոնց ե՛ս եմ տարել Ղարաբաղ, զոհվել են… Ամեն մեկի առիթով կարող եմ ասել` ամենատխուր օրս է եղել… Թաթուլ Կրպեյան, Շահեն Մեղրյան, Արթուր Ղարիբյան, Վարդան Բախշյան, Վարդան Դուշման… Ո՞ր մեկի անունը տամ… ավելի քան 300 ընկեր…
Իսկ որպես քաղաքակա՛ն ցավալի երեւույթ` Մարուխյանի արտաքսումն էր Հայաստանից, որին, այսպես ասած, ինքս ինձ ուտելով եմ դիմացել: Այդ դեպքն արտառոց էր նրանով, որ այն Մարուխյանի անձով չէր պայմանավորված. դա ազգային պետության վերաբերմունքն էր Դաշնակցության հանդեպ, որով շատ պարզորոշ եւ հստակ մեծ սեպ էր խրվում ազգի մեջ: Եւ դա այն դեպքում, երբ որեւէ լուրջ պատճառ չկար, երբ մեր կողմից միայն համագործակցության առաջարկներ էին` բացահայտ կամ քողարկված… Հիշում եմ Մարուխյանի խոսքը. ՙԵթե որեւէ բան լինի պետական, ոչ ոք չի հիշի` ով ինչ է արել, կհիշեն, որ մեկ անձի համար երկիրը տակնուվրա է եղել՚: Այդ օրն, ըստ իս, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն արձանագրեց իր անկումը…
Քաղաքական շատ ցնցող երեւույթ էր հոկտեմբերի 27-ը… Թշնամանքի եւ ատելության բիրտ դրսեւորում, որի համար մեծ գին վճարեցինք, միգուցեեւ դեռ վճարում ենք:
Ուրախ պահս… Շուշիի ազատագրության օրը…
-Հաճախ է շահարկվում Դաշնակցության մասնակցությունն ազատամարտում…
-Դա հայ ժողովրդի՛ պայքարն էր. մեկը կռվով ու ջանքով է գին վճարել, մյուսը` ցրտին ու մթին դիմակայելով: Ազգովին ենք գին վճարել, եւ հաղթանակն էլ ազգինն է: Մեր կազմակերպությունը ավելի քան 300 զոհ է տվել Արցախյան պատերազմում: Սա ցավալի իրողություն է… Երանի՜ թե այդ զոհերը չունենայինք:
Այնուամենայնիվ չեմ կարող չարձանագրել, որ Ղարաբաղի անկախության փաստը մենք ենք արձանագրել. Ղարաբաղի առաջին Գերագույն խորհրդում Դաշնակցությունը մեծամասնություն էր, Արցախի Գերագույն խորհրդի առաջին նախագահը դաշնակցական էր (Արթուր Մկրտչյան), Արցախի զինված ուժերի հրամանատարը եւ տեղակալը (Արկադի Կարապետյան, Սամվել Բաբայան) դաշնակցական էին:
Ղարաբաղյան պայքարին մեր մասնակցությունը ավելի շատ ուխտագնացության նման մի բան էր, գաղտնի «ուխտագնացություն»: Մեր տղաները մինչեւ ուղղաթիռ նստելը քաղաքացիական հագուստով էին, վերադարձել են քաղաքացիական համազգեստով, Երեւանում զենք չեն կրել, փարթամ մորուք չեն պահել, եղել են շատ զուսպ, չեն բացահայտել, որ իրենք Ղարաբաղում են:
Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն իր հայտնի ճառում հայտարարում էր. «Դաշնակցությունն ընդամենը 100 կռվող ունի Ղարաբաղում»: Մինչդեռ նույն օրերին, Շուշիի համար մղվող մարտերում, միայն 250 ավտոմատ Վազգեն Սարգսյանից ենք ստացել (ստացականի պատճենն ինձ մոտ է): Այսինքն` մեր կռվողներն այնքան շատ էին, որ մեր զենքը չէր բավարարում, եւ ստիպված դիմել էինք ՊՆ օգնությանը: Կարող եմ միայն մեկ բան ասել` Ղարաբաղյան պայքարում մեր ներկայացվածությունը եղել է մեր զոհերի հուղարկավորությունը Երեւանում:
-Ո՞րն է ձեր կյանքի ամենամեծ ձեռքբերումը:
-Անձնական մեծ նպատակներ չեմ ունեցել: Կյանքիս նպատակը մեկն է եղել` այն, ինչին հավատում եմ, կարողանամ դրա համար պայքարել: Կարծում եմ` այդ առումով ճիշտ ընթացքի մեջ եմ: Այս պայքարը վերջ չունի, քանի որ նրա վերջին հանգրվանը արդարության ամբողջական հաստատումն է` ազգամիջյան եւ ներազգային հարաբերությունների իմաստով: Արդարության հաստատումով միայն կարող է պայքարն արդյունավորվել: Իսկ քանի որ արդարություն ասվածը հարաբերական հասկացություն է, ուստիեւ պայքարը հավերժ է, հավիտենական է: Առնվազն` ինձ համար…
-Ո՞ւմ եք համարում ձեր ուսուցիչը:
-Առաջին հերթին` մորս: Մայրս թեեւ տնային տնտեսուհի էր եւ չուներ բարձրագույն կրթություն, բայց վիթխարի ազդեցություն ուներ ինձ վրա. նա՛ է մանկուց իմ մեջ ներարկել անսահման սեր դեպի մեր պատմությունը, գրականությունը: Նրա խրախուսմամբ եմ անհագորեն ընթերցել ողջ հայ եւ Վերածննդի գրականությունը: Մորս դաստիարակության շնորհիվ եմ վաղ հասակից ապրել հասարակական բուռն եւ հագեցած կյանքով, անդամակցել Սպահանում գործող Դաշնակցության պատանեկան միությանը, որտեղ եւ գտել եմ երկրորդ ուսուցչիս` Խաժակ Տեր-Գրիգորյանին, խորապես կրել նրա հզոր ազդեցությունը: Կարծում եմ` այս երկու անձինք մեծ դեր են ունեցել իմ հայրենասիրական դաստիարակության, իմ մեջ ազգային ոգի ներարկելու, իմ անհատականության եւ ազգային, պետական, քաղաքական մտածողության ձեւավորման առումով:
-Հայ իրականության մեջ ի՞նչն է ձեզ ամենից շատ ցավ պատճառում, մտահոգում:
-Մեր ժողովուրդը, դարեր շարունակ չունենալով պետականություն, երբ անարդարություններ է տեսել, դա վերագրել է օտարի իշխանությանը եւ, բնականաբար, համակերպվել է դրան: Այսօր, ունենալով սեփական, ազգային իշխանություն, դժվար է պատկերացնել, որ այն կարող է նաեւ անարդար լինել: Մեր կազմակերպությունը պայքարում է, որ արդարություն հաստատվի Հայրենիքում: Եւ ոչ միայն: Մենք ձգտում ենք ա՛յն հասարակությանը, ուր մարդն անապահովության զգացում չունենա, ուր մարդու, նրա ընտանիքի հանդեպ ոտնձգություն չլինի, ուր մարդն ապրի արժանապատիվ, լինի պաշտպանված օրենքով եւ իր իրավունքների տերը լինի:
Ինձ անասելի շատ է մտահոգում երկրում որոշ տարրերի շփացածությունը, որը չի բխում նրանց ներքին կարողականությունից կամ հնարավորությունից. շփացածություն, որ ընձեռում է կամ թույլ է տալիս այս պետական համակարգը, շփացածություն, որը չի կանխում ներքին գործոց նախարարությունը, շփացածություն, որի դեմ բացասական կեցվածք չի ընդունում այս հասարակությունը` իր բոլոր շերտերով: Սա շատ ծանր է եւ ցավեցնող, քանի որ առօրյա երեւույթ է:
Մարդկային հարց լինելուց զատ սա ինձ համար նաեւ ազգային խնդիր է, որովհետեւ հավատացած եմ` խեղճացած մարդն ի վիճակի չէ պայքարել, իսկ իմ ժողովրդից ես դեռ դիմադրություն եմ ակնկալում թրքական վտանգի հանդեպ: Ամեն քայլափոխի խեղճացնելով մթնոլորտը` այս երկիրը երկիր չի՛ դառնա, չի՛ հզորանա, չի՛ զարգանա: Արդարությունը բոլոր հասարակությունների համար է արժեք, սակայն մեզ համար կրկնակի է արժեքավոր, քանի որ մեզ պետք է ժողովուրդ, հասարակություն, որ ընդունակ լինի հավաքական նպատակ հետապնդել, հավաքական ուժ ձեւավորել:
Մարդուն ճնշելով, ստրկացնելով, զրկելով, խեղճացնելով` չես կարող նրան պարտավորեցնել քո հետեւորդը դառնալ. մարդը հետեւորդ է դառնում, երբ առաջնորդի մեջ տեսնում է ամեն ինչի կատարյալը, ավելի վեհը, վսեմը, բյուրեղը, անբասիրը, անեղծը… Ազգը պետք է ղեկավարե՛լ, ո՛չ թե նրան իշխել. ղեկավարությա՛ն պետք ունի ազգը, ո՛չ թե իշխանության:
-Եթե ընտրվեք հանրապետության նախագահ, առաջին հերթին ի՞նչը կփոխեք:
-Նման հավակնություն չունեմ: Բայց միշտ մտածում եմ` մարդն ինչո՞ւ է ձգտում իշխանության: Պարզվում է` որպեսզի հարստանա, որպեսզի ստեղծի իր շրջանակի իշխանությունն ուրիշների վրա, որպեսզի վրեժխնդիր լինի, որովհետեւ ամբիցիաներ ունի` ինքն ամենալավն է, ամենաարժանին, ամենախելացին… Մինչդեռ, ըստ իս, քաղաքական ուժը պետք է ձգտի իշխանության իր գաղափարներն իրականացնելու համար: Իշխանությունը պետք է լինի միջոց ծրագրերի, գաղափարների իրականացման համար եւ ո՛չ նպատակ: Ինձ համար անհասկանալի է` ինչպե՞ս կարող են նպատակ դառնալ փողը, վրեժխնդրությունը, կարիերան, հարստությունը…
Կարծում եմ` մեր հասարակությունն այնժամ կնորմալանա, երբ ի հայտ կգան գոնե մի քանի գաղափարական քաղաքական ուժեր, որոնք կփորձեն իշխանության գալ իրենց գաղափարների կենսագործման համար: Որ օրը հասնենք այդ մակարդակին, մենք այլեւս խնդիր չենք ունենա: Այսօր նման գաղափարական ուժ գլխավորապես համարում եմ Դաշնակցությունը:
Եւ բոլորովին կարեւոր չէ` ո՞վ կդառնա երկրի նախագահ, վարչապետ, պատգամավոր… դա սոսկ աշխատանքային բաժանում է: Իհարկե` ընդունակություններին համապատասխան: Քաղաքական ուժը պետք է լինի մեկ ամբողջություն, մեկ գաղափարական հավաքականություն, ոչ թե նյութական շահերով փոխկապակցված ինչ-որ մաֆիա կամ մեկ առաջնորդի հետեւից առաջ շարժվող հոտ:
-Կամ` Ալվարդ Պետրոսյանի պատկերավոր բնորոշմամբ` մարդ-կուսակցություն, որտեղ մենակ ինքն է, ու մնացածը` շուրջը… Կարծիք կա, որ դուք այն եզակի անհատականություններից եք, ովքեր այս պրագմատիկ ժամանակներում կարողանում են պահպանել քաղաքական ռոմանտիզմը: Որտե՞ղ եք տեսնում ձեր քաղաքական կուսակցությունն առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններից հետո:
-Ինձ թվում է` եկել է պահը, որ մեր ժողովուրդը գիտակցի, որ անձերով չի պայմանավորված երկրի փրկությունը: Իր երկրի, իր զավակի, իր ապագայի համար մտահոգ մարդը պետք է գաղափարներ ընտրի, ոչ թե անձեր, պետք է ազգային ծրագրերով եւ գաղափարախոսությամբ առաջնորդվի, ոչ թե թաղային հեղինակություններով եւ ընտրակաշառքներով… Ցավոք, հիմա ոչ թե գաղափարների, այլ ավելի հաճախ թայֆաների կռիվ է, թայֆաների պայքար: Բայց ես հավատում եմ մեր ժողովրդի ողջամտությանը եւ համոզված եմ` մեր տեղը պետական համակարգում, քաղաքական դաշտում շատ ավելի մեծանալու է:
-Չե՞ք կարծում, որ, վերացնելով պատգամավորական անձեռնմխելիությունը, ավելի լուրջ խորհրդարան կունենանք:
-Դա միշտ է եղել մեր կուսակցության պահանջը` քաղաքական անձեռնմխելիություն, բայց ո՛չ քրեական անձեռնմխելիություն: Բայց դա հարցի մեկ կողմն է: Իմ կարծիքով` պետք է վերանա մեծամասնական ընտրակարգը: Միայն համամասնական ընտրակարգը քաղաքական ուժերին կմղի առավել պատասխանատվության, կարագացնի լուրջ քաղաքական համակարգի ձեւավորման ընթացքը, կօգնի ազգին կազմակերպվելու քաղաքականապես եւ, ի վերջո, հաղթահարել անցումային շրջանը: Այսօր քաղաքական ուժերը, ամաչելով ինչ-ինչ մարդկանց ընդգրկել իրենց ցուցակների մեջ, հնարավորություն են տալիս եւ սատարում են նրան` առաջադրվելու մեծամասնականով, եւ չեն ամաչում նույն այդ մարդու հետ վաղը խորհրդարանում հայտնվելուց:
-Ինչո՞ւ միայն խորհրդարանում, նաեւ իրենց իսկ խմբակցության մեջ… Ընդունո՞ւմ եք կնոջ ակտիվությունը հասարակական, քաղաքական կյանքում: Դա համարում եք արժանի՞ք, թե՞ նահանջ կանացիությունից:
-Նահանջ չեմ համարում: Շատ բնական է, որ կինը նույնքան պետք է ակտիվ լինի եւ նույնքան իրավունքներ ունենա հասարակության մեջ, որքան տղամարդը: Մենք մի քիչ երկվություն ունեցող հասարակություն ենք. մեր մեջ թե՛ Արեւմուտքը կա, թե՛ Արեւելքը: Կարծում եմ` պետությունը եւ քաղաքական ուժերը պետք է համահավասար հնարավորություն ստեղծեն բոլորի համար:
-Կնոջ մեջ ո՞ր հատկանիշն եք հատկապես սիրում, գնահատում:
-Բնականաբար` գեղեցկությունը, նրբությունը, նաեւ խելացիությունը… Ամենը` միասին:
-Իսկ տղամարդո՞ւ:
-Ուժեղ մարդուն: Ուժեղ մարդը քաջ մարդն է, ամենալավ մարդն է: Բնականաբար շատ եմ կարեւորում նաեւ խելքը: Ամենավատ մարդը վախկոտ մարդն է, որը կարող է լինել ստոր, դառնալ քծնող, դավաճանել իր սկզբունքներին: Վստահ եմ` քաջ մարդը նաեւ անբարոյական չի լինում, անարդար չի լինում, երբեք չի անում այն, որը, հավատացած է` սխալ է:
-Ամենից մեծ արժեքը ձեզ համար:
-Արդարություն, հայրենիք, ժողովուրդ: Բայց արդարությունն ամենից բարձր է: Արդարության ձգտումն ամենակարեւոր ձգտումն է: Որ օրը մեր երկրում, մեր ժողովրդի համար կարողանանք արդարություն հաստատել, ես, վստահաբար, կզբաղվեմ ուրիշ ժողովուրդներով:
-Անկեղծ` ձեր թերությունները, արժանիքները:
-Թերությունները շատ են… Իմ պահանջկոտությամբ հաճախ նեղացնում եմ մարդկանց, որոնց չեմ ուզում նեղացնել… Երբեք ապրածս ձեւից, արած գործերից բավարարվածության զգացում չեմ ունենում. միշտ մտածում եմ, որ կարելի էր այլ կերպ անել, ավելի լավ անել… Կարծում եմ` ճիշտ մոտեցում է: Իսկ արժանի՞ք… ինչին հավատում եմ` հավատում եմ:
-Ո՞վ է ձեր իդեալը:
-Որպես քաղաքական իդեալ` Արամ Մանուկյան, Ռուբեն Տեր-Մինասյան: Իսկ Նիկոլ Դումանը` ոչ միայն հերոսության, այլեւ մարտական մտքի իդեալ է: Արամի դերը մեր ազգային-ազատագրական պայքարում շա՜տ-շա՜տ մեծ է: Թե՛ որպես պետական գործչի, թե՛ որպես ազգային-ազատագրական պայքարի գաղափարական մարտիկի նրան ինչպես հարկն է դեռ չենք գնահատել: Շատերը կան մեր պատմության մեջ, որոնց կյանքն ու գործը լիարժեք չենք ուսումնասիրել, չենք արժեւորել:
Իմ համոզմամբ` հատկապես Արամը դեռ իր արժանի գնահատականը չի ստացել մեր հասարակության մեջ, այլապես մենք աներկբա հանրապետության հրապարակում միայն Արամի արձանը կտեսնեինք: Մարդ, որ ազգային-ազատագրական պայքարից է եկել իշխանություն, մարդ, որը մարմնավորում է միաժամանակ թե՛ ֆիդայական շարժումը, թե՛ ազգային-ազատագրական պայքարը, թե՛ պետականության ստեղծումը: Նրա դերակատարությունը պատմական է, առանցքային: Արամին իրապես ճանաչելու համար պետք է կարդալ նրա օրագիրը` գրված մենության մեջ, պատկերացնելու համար, թե ի՜նչ մարդ է եղել:
-Ճի՞շտ է, որ ձեր որդին կամավոր մեկնել է բանակ, թեեւ առողջական խնդիրներ ունի (լրջորեն վնասված է ծունկը) եւ օրինական ազատված է զինծառայությունից:
-Այո, բայց պետք չէ այդ մասին գրել… Նախ` մտածեցի, միեւնույն է, ոչ ոք չի հավատա դրան: Եւ երկրորդ, որ ավելի կարեւոր է, չի կարելի, որ մեր շրջապատը մեզնից հուսախաբ լինի: Ղարաբաղյան պայքարի ողջ ընթացքում երբեւէ չտեսա, որ նշանավոր մեկ մարդու որդի այնտեղ լինի: Չեմ ուզում նույն դերում լինել: Սարդարապատի ճակատամարտում զոհվեց Քաջազնունու միակ զավակը… Տա Աստված` բոլորի որդիները ողջ-առողջ լինեն: Բայց իմաստ կա չէ՞ դրանում: Հայաստանի առաջին Հանրապետության նախագահ-հիմնադիրը` Արամ Մանուկյան տիֆից է մահացել: Այսինքն` նա վերնախավում չէր: Մինչդեռ հնարավոր էր, չէ՞, առանձնահատուկ պայմաններ ստեղծել նրա համար:
-Ունե՞ք չիրականացած երազանք…
-Շա՜տ… Կուզեի դեռ երիտասարդ լինել եւ ունենալ հնարավորություն` պայքարել Արեւմտահայաստանում, այսինքն` Թուրքիայում, եւ անպայման` առաջին գծում… Դա է իմ մեծագույն երազանքը… Ես ավելի քան հավատացած եմ, որ հայ իրականության մեջ մենք նոր իրողությունների առաջ ենք կանգնած: Հայ Դատը, որ վերջին 70-90 տարում իբրեւ պատմական դատ էր արծարծվում, կամաց-կամաց որպես ապրող դատ պետք է արծարծվի: Ուզենք թե չուզենք` պարտավորված պետք է լինենք Թուրքիայում ապրող միլիոնանոց հայության իրավունքներով զբաղվել: Եւ այդ դատն արդիականանալու է, այժմեականանալու է: Եւ մեզ տալու է նոր կարելիություններ, նոր հնարավորություններ, նոր ուժականություն: Նույնիսկ այդ շարժումը համշենահայերի մեջ կա, ովքեր 16-րդ դարում են իսլամացել:
Վերջին հաշվով, Հրանտ Դինքի սպանությունն ինչո՞ւ այսքան մեծ աղմուկ հանեց. ինչ է, նախկինում չէի՞ն սպանվում: Պարզապես համբերության բաժակի վերջին կաթիլը լցվեց եւ սկսեց թափվել… Այսօր Պոլսո հայությունը անվտանգության խնդիր է դիմագրավում: Անվտանգ պայքար գոյություն չունի. չես կարող հասնել հաջողության` առանց ռիսկերի, առանց գին վճարելու: Ափսոս է, անշուշտ, յուրաքանչյուր զոհ, բայց նաեւ անհրաժեշտ է: Պետք չէ դրանից սարսափել: Պայքարը նաեւ զոհերով է արժեւորվում: Պետք է ուրախանալ, որ Հրանտ Դինքի մահը աննկատ չանցավ: Մինչ այդ Հրանտդինքերի մահերը աննշան, աննկատ էին անցնում: Իսկ դա նշանակում է` Հրանտ Դինքի մահվան արժեւորմամբ դժվարացավ հաջորդ Հրանտ Դինքի սպանությունը:
ՆՎԱՐԴ ԲՈՐՅԱՆ
